Этносоциология, этнопсихология специалиһа, психологическай наука кандидата, социологическай наука доктора Ульяна Винокурова, специалистар Екатерина Чехордуна, Александра Семенова, Алексей Калининскай, методист Петр Кондратьев лаборатория айан таһаарбыт үөрэтии-иитии үлэтин тэрийии аныгы моделын быһыытынан атын ханна суох үчүгэй уонна көдьүүстээх этнокультурнай үөрэтии технологиятын үөрэхтээһин ситимигэр күүскэ киллэрии, технологияны үөрэх тэрилтэлэригэр киэҥник тарҕатар туһугар бэчээттээн таһаарыыны үбүлүүр, учууталлары бэлэмнээһиҥҥэ университет бу технологияҕа үөрэтэрин хааччыйыы тустарынан Ил Түмэн сис кэмитиэтин председателин Антонина Григорьеваны кытта кэпсэттилэр.

 

Лаборатория ректор бирикээһинэн 2011 сыллаахха тэриллиэҕиттэн ыла үөрэтии көдьүүстээх технологиятын булууга этнопедагогика, этнопсихология, үөрэхтээһин социологиятын уонна технологиятын специалистарын биир сыалга түмэн үлэлэтэр, үөрэтиини-иитиини ордук көдьүүстээх оҥорор туһугар аныгы гуманитарнай, этнокультурнай технологияларга  олоҕуран ыытыы хаамыытын чинчийэр.

Екатерина Чехордуна оҕо өйө-санаата өбүгэ олохсуйбут, уларыйбатах ытык өйдөбүлүгэр иитиллиэхтээҕин олох бэйэтэ күһэйэрин бэлиэтээтэ. “Оннук өйдөбүл олоҥхоҕо эрэ баар. Өс хоһооно, таабырын оҕону сайыннарыыга, үөрэтиигэ үчүгэй ньымалар эрээри, аан дойдуну ырыҥалаан өйдөөһүнү олоҥхо эрэ дириҥник ырытан көрдөрөр. Бу өттүгэр үөрэтэр технологиябыт, олоҥхо педагогикатыгар мировозренческай олоҕуруубут бааллар. Олоҥхо кэрэтинэн иитии эстетикаҕа олоҕурар, ону университет бары студеннара үөрэтиэхтэрин сөп диэн этиилээхпин. Аныгы саха ыччата олоҥхону биллэҕинэ эрэ, бэйэтин саха быһыытынан толору киэптэниэ”, -- диэтэ кини.

 

Кэпсэтиигэ олоҥхо педагогикатын технологиятын куолаан үөрэтии технологията (коллективный способ обучения) табыгастаахтык ситэрэн биэрэрэ бэлиэтэннэ. Ити курдук лаборатория хас биирдии специалиһа оҥорбут үөрэтэр-научнай хайысхата бүтүннүүтэ биир сыалга үлэлиир – норуот төрүт өйдөбүллэригэр тирэҕирэн эргиччи иитиллиилээх, дьоллоох, бэйэтигэр эрэллээх, омук быһыытынан бигэ тирэхтээх, сайдам киһини иитиигэ.

Лаборатория айан таһаарбыт технологиятыгар коллективынан, куолаан үөрэтии, “Сатабыл” технология, олоҥхо педагогиката, Илья Федорович Черкашин эт-хаан, сиэр-майгы өттүнэн уонна үлэнэн иитэр ньымалара киирэллэр. “Оҕону кыра эрдэҕиттэн иитэн-үөрэтэн таһаарыыга ити технологиялары кэлимник тутан туһаннахха, былыргыттан аан дойду бары омуктарын үтүө санааларын, баҕа санааларын курдук, эргиччи дэгиттэр сайдыылаах киһини бу технологиянан хайа баҕарар оскуола иитэн таһаарар кыахтаах. Биһиги идеябыт итинник. Ити түөрт технологияны киллэрдэххэ, хайа баҕарар оскуолаҕа хас биирдии оҕо дьоллоох, толору сайдыылаах киһи буолан тахсарын ситиһиэххэ сөп. Биһиги түмүк сыалбыт итиннэ сытар. Саха сиригэр эрэ буолбатах, Россия  обществотыгар бүтүннүүтүгэр наһаа наадалаах технология”, -- диэн Александра Семенова технология сүрүн сыалын, ис хоһоонун билиһиннэрдэ.

 

Лаборатория ити технологяларыгар олоҕуран, үөрэхтээһиҥҥэ федеральнай государственнай стандарты (ФГОС) олоххо киллэрии механизмын тобулбут. Россия 2009 сыллаахха таһаарбыт стандарта оҕо бэйэтин личность быһыытынан сайыннарар кыахтаах буоларын иитэри ирдиир.  Ити ирдэбили олоххо киллэриигэ Саха сиригэр куолаан үөрэтиинэн (коллективный способ обучения)  эскперименнэр ыытыллыбыттар. Ол инниттэн бу саҥа  технологиялар автордара кэккэ экспериментальнай оскуолаларга ити боппуруоһу өссө 2005 сыллаахха быһаарбыттарын туһунан кэпсээтилэр. Автордар үөрэтии бу технологиялара олоххо киирэллэрэ буоллар, Саха сирин оскуолаларыгар хас биирдии оҕо алын сүһүөх кылаастан саҕалаан олус үчүгэйдик кэпсиир, ырытар, суоттуур, бэйэтигэр уонна омук быһыытынан  бигэ эрэллээх, эргиччи сайдыылаах киһи буолан тахсарыгар саарбахтаабаттар.

 

Лаборатория итинтэн сиэттэрэн этнопедагогика саҥа салаатын -- аныгы этнодидактиканы арыйбыт. Саха ырыатын искусствотын сайыннарыы концепциятын олоххо киллэриигэ үлэлиир научнай айар бөлөх салайааччыта Алексей Калининскай ырыа нөҥүө оҕону иитэр ньымаҕа үлэлиир. Үөрэтиигэ ити технологиялары туһанарга хас биирдии хайысханан учебниктары бэлэмнээн таһаарбыттар. Ити предметтэри университет үөрэтиигэ Сэбиэтэ былааҥҥа киллэрэрин ситиһэр сорук турар. Предметник-учууталлары бэлэмнээһиҥҥэ биэс сыл устата ити технологияларга үөрэтиини киллэрдэххэ, кинилэр оскуолаҕа тиийэн, хас биирдии оҕо ситиһиилээх буоларын хааччыйар технологияны баһылыахтарын сөп. Ульяна Винокурова: “Бу технология көмөтүнэн общество кэскилин уонна киһи дьылҕатын дьоллоох оҕолор, дьоллоох учууталлар оскуолаҕа быһаарар буолуохтара”, -- диэтэ. Ити курдук ХИФУ Педагогическай институтун алын сүһүөх үөрэхтээһиҥҥэ кафедратын лабораториятын үлэһиттэрэ саҥа технологияларын тарҕатар, олоххо көдьүүстээхтик киллэрэр дьулуурдаахтарын биллэрдилэр.

 

Депутат Антонина Григорьева государственнай бюджекка үп-харчы кырыымчыгын ыйан туран, лаборатория үлэтин өйөөһүнү, технологияны тарҕатыыны, автордар үлэлэрин бэчээттээн таһаарыыны үбүлээһин боппуруоһугар быйыл биллэриллибит Арктика сылынан итиэннэ Олоҥхо Уон сылын программатынан туруорсуохха сөбүн итиэннэ инникитин бу боппуруоска бииргэ үлэлиир наадалааҕын бэлиэтээтэ.