Хоро нэһилиэгин Майаҕас бөһүөлэгэр саҥа оҕо саадын үөрүүлээх арыллыытын, аалай лиэнтэни быһыы сиэрэ-туома өрө көтөҕүллүүлээхтик ааста. Төрөппүттэр, нэһилиэнньэ үөрүүтэ үгүс. Саргылаана Афанасьева, үс оҕолоох ийэ: “Икки кырам маннык сырдык, кыраһыабай саҥа оҕо саадын дьиэтигэр сылдьар буолла. Онон манна үлэлэспит дьоҥҥо махталбыт муҥура суох. Иитээччилэрбит араас тэрээһиннэргэ хото кытыннараллар, оҕолорго сыһыаннара да үчүгэй”.

 

Ярослава Степанова математика учууталынан ананан кэлэн үлэлээбитэ иккис сыла: “Оҕом бастаан утаа эргэ мас оҕо саадыгар сылдьыбыта. Онно, биллэн турар, кыараҕас этэ. Оҕо-аймах сүүрүөн-көтүөн баҕарара кэмнээх буолуо дуо? Онон киэҥ-куоҥ, толору хааччылыылаах, оҕо сайдарыгар бары өттүттэн табан, көрөн, учуоттаан оҥоһуллубута кэрэхсэтэр. Биһиги нэһилиэккэ быйыл бу улахан үөрүүлээх түгэн”.

 

«Чуораанчык» оҕо саадын сэбиэдиссэйэ Таисия Базарова уһуйаан үлэтин төрдүс сылын иилиир-саҕалыыр. «Майаҕаска 60-ча оҕоттон 50-чатын оҕо саадынан хааччыйан олоробут. 14 үлэһиттээхпин, онтон биэһэ педагог. Бу күүтүүлээх түгэн буолар, өр кэмҥэ туруорсан үлэҕэ киирбититтэн олус үөрэн олоробут. Биһиги уһуйааммыт оҕону саха төрүт үгэстэригэр сыһыаран иитэр соруктаах».

 

Ыҥырыылаах ыалдьыттар саҥа дьиэни кэрийэн көрдүлэр. Киэҥэ-куоҥа, тупсаҕайа, оҕо бары өттүнэнэн күөмчүлэммэккэ, киирэрэ-тахсара, оонньуура, дьарыктанара табыгастаах, чахчы кыһаллан оҥоһуллубута тута харахха быраҕыллар. Таисия Васильевна ыалдьыттарга бэйэтэ оҥорбут куукулаларын көрдөрдө. Хас биирдии куукула пластиктан оҥоһуллубут, аныгы Барби куукулалартан итэҕэһэ суох имигэс, хас сүһүөҕэ барыта хамсыыр, олус кэрэ быһыылаах-таһаалаах буолан биэрдэ. Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков оҥоһуктары биһирээтэ, салгыы симээн, өссө тупсаран сайыннаран ис диэн сүбэлээтэ.

 

Уһуйаан арыллыытын үөрүүлээх чааһыгар нэһилиэк олохтоохторо, төрөппүттэр, оҕолор, оҕо саадын үлэһиттэрэ, бэтэрээннэр, нэһилиэк, улуус салалтата кыттыыны ылла. Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков саҥа дьиэни көрөн, уһуйаан үлэтин сүрүн тосхоллорун билсэн баран эттэ: «Тутуллара былааҥҥа киирэн баран, саамай уһун кэмҥэ тутуллубакка турбут улуус үрдүнэн Майаҕас оҕо саада этэ. Бу дьиэ олоххо киирбитэ олохтоохторго эрэ буолбакка, бастатан туран, салайааччыларга, бу тутууну саҕалаабыт дьоҥҥо уонна күүппүт-кэтэспит дьоҥҥо, тутааччыларга бүгүн иэс төлөөһүн күнэ буолар. Хара маҥнайгыттан бу оҕо саадын биһиги үчүгэй оҕо саада буолуо диэн былааннаабыппыт. Бастатан туран, акылаатын түһэрбит, бу туһугар үлэлээбит дьоннору махтана, ахтан-санаан санаан ааһыаҕыҥ. Иккиһинэн, Майаҕас бөһүөлэгэ инникитин кэҥиир кэскиллээх. Онон бу оҕо саадын улахан, киэҥ, сиэдэрэй гына, инникитин оҕо-уруу эбиллэрин учуоттаан, оҥоһуллубута саамай сөп».

 

Александр Николаевич уһуйаан коллективыгар, олохтоохторго сайдыыны, чөл, туруктаах олоҕу баҕарда. Оҕо саадын үлэһиттэригэр, сэбиэдиссэйгэ туһаайан: «Мындыр, үлэлиэн баҕалаах, оҕо туһугар кыһамньылаах дьонноохпут. Үлэлээн-хамсаан кэлбит дьоҥҥут үтүө холобурун, дьоһуннаах саҕалааһыны ханан да мөлтөппөт саҥа көлүөнэ үлэһиттэр бу оҕо саадыгар үлэлии сылдьаллар эбит диэн үөрэ көрдүм. Кытаатыҥ, норуоппут, оҕолорбут кэнэҕэски кэскилэ сахалыы хомоҕой тыллаах-өстөөх, күүстээх санаалаах буоларын туһугар бука бары күүспүтүн түмэн салгыы үлэлиэххэйиҥ!» - диэн баҕа санаатын тиэртэ.

“Оҕону кыра эрдэҕиттэн бэйэбит фольклорбутугар, остуоруйаларбытыгар, олоҥхолорбутугар уһуйарбыт сөптөөх. Олоҥхо тылын курдук баай, дириҥ ис хоһоонноох айымньы омук аайы суох. Биһигиннээҕэр кыахтаах омуктар биһиги курдук эпическэй нэһилиэстибэлэрэ суох. Оҕо өбүгэ айымньытын иҥэринэ сылдьара, тылын-өһүн сүһэн ылара, онон саҥара үөрэнэрэ кэнникитин да, ханнык да идэни таллын, бэйэтигэр тирэх, көмө уонна өйөбүл буола туруо”, - диэн туран, саҥа уһуйааҥҥа Александр Жирков олоҥхо матыыбынан оҥоһуллубут куукулалары бэлэх уунна.

 

Үлэ бэтэрээннэрэ Мария Заболоцкая уонна Вера Крылова Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин Махтал суругун туттулар. Вера Николаевна «Чуораанчык» уһуйааҥҥа үлэлээбитэ 44 cыл буолбут. Оттон 89 саастаах Мария Никитична манна холкуоска үлэлии сылдьан 60 сыллаахха оҕо саадыгар үлэлии киирбит. «Биэнсийэҕэ тахсыахпар диэри үлэлээн кэлбитим. Куоракка олорбутум үс сыл буолла. Үлэлээбит оҕо саадым саҥа дьиэтин үөрүүлээх арыллыытын истэн, бу кэлэн турабын. Маннык бырааһынньыкка сылдьар ахсааннаах. Урут үлэ бөҕөнү үлэлээн кэлбиппит. Оһох оттон, мас кыстаан, дьиэ таһын күрдьэн, таҥас сууйан. Оҕолорбутун ферматтан үүт таһан аһаталыыр, көрөр-истэр буоларбыт. Оччотооҕуга барыта хары үлэтэ этэ“, - диэн уһуйааҥҥа 25 сыл үлэлээбит ытык кырдьаҕас Мария Заболоцкая ахтар.

 

 

Салгыы Мүрү нэһилиэгэр Бороҕоҥҥо Александр Жирков Уус Алдан улууһун, Мүрү, Хоро нэһилиэктэрин бочуоттаах олохтооҕо, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бочуоттаах бэтэрээнэ, олохтоох суолталаах персональнай пенсионер, «1941-45 cc Аҕа дойду сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин” мэтээллээх Аҕа дойду сэриитин бэтэрээнэ, “Партийнай килбиэн” уордьан, “Гражданскай килбиэн” бэлиэ хаһаайката, ытык олоҕу олорбут, олоҕун үлэҕэ анаабыт киһи Анна Пухова 90 cаастаах үбүлүөйүнэн истиҥ эҕэрдэтин тиэртэ.

Анна Пухова туһунан Александр Николаевич маннык аҕынна: “Биһиги Бэйдиҥэҕэ маҥнайгы кылааска үөрэнэ киирэрбитигэр Анна Ивановна завуч этэ. Кини дьиэ кэргэнинээн биһигиттэн биир уулуссаҕа икки дьиэ нөҥүө олорбута. Онон оҕо эрдэхпиттэн  билэбин, ытыктыыбын. Маны сэргэ биир түгэни хайаан да ахтан ааһыым. Анна Ивановна 60-c сс. Уус Алдаҥҥа үлэлии сырыттаҕына, оройуон салалтата «Саха АССР үтүөлээх учуутала” наҕараадаҕа түһэрбит эбит. Ол кэмҥэ Уус Алдан уонна Нам холбоһон Среднеленскэй буолбуттара. Икки оройуон холбоһор кэмигэр ол докумуон мунан хаалбыт. Куопуйата Анна Ивановнаҕа хаалбыт. Ол гынан баран наҕараадалыыр хамыыһыйаҕа киирбэккэ хаалан, билиммэтэхтэр. Кэлин бу умнууга хаалбыта. 90 саас диэн ылбычча киһи тиийбэт сааһа. Дьоллоох, дьоһуннаах саас. Аймахха, дьоҥҥо-сэргэҕэ, бүтүн омукка да холобур буолар сэдэх көстүү. Маннык үрдүк сааска тиийии, сүһүөх үрдүгэр, өйү-санааны ыһыктыбакка илдьэ сылдьыы чахчы ураты. Анна Ивановна билигин да тылын-өһүн уотун-күөһүн умулуннара илик, ылыннарар кыахтаах, туруорсар дьулуурун сүтэрэ илик киһи. Уһун сыллар усталарыгар үөрэҕирии сайдыытыгар, ыччаты иитиигэ, саха дьоно бэйэлэрин туруктаах санааларын туруорсууларыгар киллэрбит кылаатыҥ, уҕараабат эрчимиҥ, дьулууруҥ иһин Саха Өрөспүүбүлүкэтин үрдүкү наҕараадатын «Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ” уонна Ил Түмэн наҕараадатын туттарарбын көҥүллээҥ. Бу Саха Өрөспүүбүлүкэтин историятыгар бэлиэ түгэн – 90 сааска маннык үрдүкү аат кимиэхэ да иҥэриллэ илик этэ”, - диэн Александр Николаевич бэлиэтээн эттэ.

 

Анна Ивановна үрдүк наҕарааданы үөрэнээччититтэн тутан, үөрэн сэгэс гынна, бэл уйадыйан хараҕын уутун сотунна. Мустубут аймах-билэ дьоно, нэһилиэк салалтата, ыалдьыттар өрөгөйдөөн ытыс таһынан, Анна Ивановнаны өссө төгүл долгуттулар.

 

 

Байаҕантай киинигэр Тандаҕа “Дьиэрэй” эр дьон норуодунай ансаамбылын 35 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиир өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурус буолла.   

 

Танда нэһилиэгэ үс дьоруойдааҕынан -- Бартыһаан Дьөгүөрэбинэн, Владимир Лонгинованынан, Михаил Готовцевынан уонна үтүө-мааны ырыаһыт дьоннооҕунан биллэр.

"Дьиэрэй" эр дьон ансаамбыла бэйэтэ туспа суоллаах-иистээх норуодунай кэллэктиип буола улаатта. 35 сыл устата учууталлар, сүөһү-ас көрөөччүлэр, хачыгаардар, баһаарынайдар уонна да атын идэлээх тыа дьоно ырыа абылаҥар ылларан, түмсэ түһэн тэрийбит ансаамбыллара сылтан-сыл ыыра кэҥиир, бэйэтин кэккэтигэр ыччаты түмэр. 30-ча куонкуруска кыттан, 60-тан тахса кэнсиэри тэрийэн, үгүс ситиһиилээх. 

 

Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков: “Дьиэрэй” ансаамбыл саамай үгэннээн ыллыы сылдьар кэмнэрин бу баардыы өйдүүбүн. Ис-истэриттэн аһыллан ыллыылара-туойаллара. Бу ансаамбыл историятын, ырыатын тойугун дьон утаппыттыы истэрэ. Патриотическай күүстээх-дохсун ырыаларын толороллоро. Инникитин да ыллыы-туойа туруҥ. Түмсүүгүтүнэн дойдугут, Сахаҕыт сирин аатырда-сураҕырда туруҥ!» - диэн баҕа санаатын тиэртэ.

 

 

Бу дьоро киэһэ өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан: Уус-Алдан, Чурапчы, Өлүөхүмэ, Томпо, Бүлүү уо.д.а эр дьон ансаамбыллара кэлэн ырыа түһүлгэтигэр хото кыттан, уопут атастаһан, ирэ-хоро кэпсэтэн, сүргэлэрэ көтөҕүлүннэ.

 

Бүлүү Тыымпытыттан сылдьар «Дьүрүскэн” ансаамбыл кыттааччыта Савва Семенов: “Дьиэрэй” ансаамбыл туһунан уруккуттан истэбит. Манна кэлэн илэ харахпытынан көрөн, эт кулгаахпытынан истэн, олус астынныбыт. Дириҥ ис хоһоонноох историялаах нэһилиэк буоларын бары билэбит. Биһиги сүрүн сыалбыт бу үтүө бырааһынньыкка кыттыы, Танда бөһүөлэгин, дьонун-сэргэтин кытта билсии буолар. Олус үчүгэйдик көрүстүлэр. Ис киирбэх, үтүө да дьонноох эбит. Оскуоланы, музейы көрөн, чахчы да баай историялаах, улуу дьонноох эбит сөхтүм. Бэйэм оскуола дириэктэрэ буоларым быһыытынан оскуола үлэтин улаханнык сэргээтим».

 

Чуолаан Танда олохтоохторугар туһаайан Александр Жирков маннык этии киллэрдэ: «Иннокентий Михайлов-Харачаас диэн үөрэҕэ суох да буоллар, оччотооҕу кэмҥэ инники күөҥҥэ сылдьыбыт, норуотун кэскилин туһугар охсуспут ураты киһи аатын үйэтитэр туһугар аммалар хамыыһыйа тэрийдилэр. Ол холобуругар олоҕуран, Кыһыл Танда бэйэтин дьоруойун Бартыһаан Дьөгүөрэп 150 сылын дьоһуннаахтык бэлиэтиэхтээхпит, онон  үлэни-хамнаһы саҕалыырдыы турунуҥ”.