Бу иннинэ Хатас сэлиэнньэтин оҕолоро үс сиринэн хаарбах мас дьиэлэргэ иитиллэллэрэ. Балаһыанньа уустугун учуоттаан, Дьокуускай куорат бүддьүөтүттэн Хатаска оҕо саадын дьиэтин тутуутугар 80 мөл. солк. көрөн, кылгас кэм иһигэр оҕо дыбарыаһыгар маарынныыр уһуйаан тутуллубут.

 

“Ил Түмэн” хаһыат корреспонденнара оҕо саадыгар сылдьан, Хатас кырачаан көлүөнэтин күннээҕи олоҕун-дьаһаҕын көрдүбүт. “Кэнчээри”, “Мичээр”, “Кулунчук”, “Күнчээнэ”, “Кэскил”, “Кустук”, “Сулусчаан” уонна дьиэ кэргэн “Тулукчаан” бөлөхтөрүнэн арахсан, оҕолор үс саастарыттан оскуолаҕа киириэхтэригэр диэри сылдьаллар. Биһигини орто бөлөх иитээччитэ Евдокия Ивановна Степанова көрсөн, уһуйаан үлэтин-хамнаһын билиһиннэрдэ.

 

Дьиэ эркинигэр оҕолор уруһуйдаабыт хартыыналара, оҥорбут паннолара ыйанан тураллар. Үһүс этээс саалатыгар тыас таһаарар инструменнар дьаарыстана сыталлар. Итинник инструменнары ханна да көрө иликпит. “Бу муусуканы үөрэтэр Галина Кимовна Ксенофонтова дьиэ кэргэнинээн сахалыы муусука инструменын оҥороллор. Туйаҕы, кылы, тириини, маһы, туоһу барытын тутталлар. Оҕо саадын иһинэн Галина Кимовна салайар “Төрүт дорҕоон” диэн ансаамбыллаахпыт”, -- диэн кэпсиир Евдокия Ивановна. Ол курдук, оҕо саада 2016 сылга диэри уус-уран уонна эстетическэй хайысханы тутуһан үлэлээбит. Онтон биир кэлим федеральнай ирдэбил киирэн (ФГОС), уопсай бырагыраамаҕа көспүттэр. “Ол да буоллар урукку үөрэхпититтэн тэйбэтибит. Оҕолорбутун уу сахалыы төрүккэ олоҕуран дьарыктыыбыт”, -- диэн иитээччи этиитин “Сулусчаан” бөлөх оҕолоро туоһулууллар. Оҕолор дьарыктана олордохторуна киирдибит. Иитээччилэрэ Анастасия Дмитриевна Никифорова сахалыы остуоллаах, уруһуйдардаах, саламалаах муннукка оҕолорго олоҥхо мүччүргэннээх түгэннэрин кэпсии олорор эбит. Биһиэхэ билиитин көрдөрөөрү биэс саастаах Айаал, көрдөһүннэрэ да барбакка, “Дьырыбына Дьырылыатта” олоҥхону талах олоппоско олорон дьүрүһүтэн барда. Биһиги, ыалдьыттар, кырачаан олоҥхоһут куолаһыттан уонна артыыстыы туттарыттан-хаптарыттан сөҕөн эрэ хааллыбыт. Мантан Олоҥхо иккис уон сылын бэлэмнээн, тэрийэн ыытыыга үлэлиир өрөспүүбүлүкэтээҕи национальнай тэрийэр кэмитиэт (салайааччы Ил Түмэн спикера Александр Жирков) ыытар үлэтин далааһына киэҥэ көстөр.

 

“Олоҥхоҕо олоҕуран иитии – биир сүрүн хайысхабыт. Өбүгэлэрбититтэн уостан уоска бэриллэн кэлбит айымньыбытын оҕолор сылы быһа үөрэтэллэр уонна дьыл бүтэһигэр киэҥ истиигэ таһаараллар. Уһуйаан оҕолорун айар кэнсиэрдэрин тэрийэрбит үгэскэ кубулуйбута ыраатта. Тоҕо чуолаан олоҥхоҕо тохтоотугут диир буоллаххытына, бу тылы-өһү сайыннарар уонна айар эйгэ эстетикатын көрдөрөр фольклор жанра буолар. Маныаха оҕолору интэриэһиргэтэр сыалтан төрөппүттэрин эмиэ кыттыһыннарабыт, бэйэбит эмиэ үөрэтэбит. Уонна айар кэнсиэргэ бары тахсан көрдөрөбүт. Олоҥхону оҕолорбутугар таһыттан кэлэн “Тускул” култуура киинин үлэһитэ Вера Никитична Старкова үөрэтэр”, -- диэн кэпсиир иитээччи.

 

Оҕолор илиилэринэн оҥорбут оҥоһуктарын быыһыгар оригами биһиги болҕомтобутун тарта. Олоҥхону истэн баран тугу өйдөөбүттэринэн оҕолор оҥорбуттар. Манна модьу-таҕа саха ата, уһун суһуохтаах Айталы Куо, тииһин килэппит аллараа дойду абааһыта уонна да атын дьоруойдар бааллар.

Биһиги салгыы “Мичээр” орто бөлөх хоһугар киирэбит. Оҕолор иһийэн олорон иитээччилэрэ Марта Захаровна Максимова илиитигэр куукула кэтэн баран кэпсиир остуоруйатын истэллэр. “Нуучча норуотун, сахалыы остуоруйалары куукуланан кэпсиибин. Бүгүн куоракка “Бэби-шлягер” үҥкүү уонна ырыа куонкуруһа буола турар. Сорох оҕолорбут онно кытта барбыттара. Ол иһин арыый чуҥкуйан олоробут”, -- диэн иитээччи күлэр. Киһи кэрэхсиирэ диэн куукулалары оҕолор, иитээччилэр, төрөппүттэр бэйэлэрэ оҥороллор эбит. Ол иһин манна биллэр сахалыы остуоруйалартан Бэйбэрикээн эмээхсин, Ньургун Боотур, Аан Алахчын уонна да атыттар бааллар. Марта Захаровна оҕолоро өссө биир дьарыктарын киэн тутта кэпсиир. “Күн сардаҥата түннүкпүтүн өтөн киирэр буолла да, “Түннүк сэҥийэтигэр оҕуруот” диэн үлэбитин саҕалыыбыт. Оҕолору кытары күөх үүнээйилэри олордобут”, -- диэн кэпсиир.

 

Салгыы Евдокия Ивановнаны батыһан “Кэнчээри” диэн орто саастаах оҕолор бөлөхтөрүгэр киирэбит. Оҕолор күнүскүлэрин утуйаары оҥостон букунуйаллар. Таҥастарын дьаарыстаат, утуйар хос диэки сүүрэллэр. “Ыйга биирдэ остуоруйа күнүн оҥоробут. Ол күн сахалыы таҥнан кэлэбит, алаадьы, лэппиэскэ, кус астыыбыт. Уонна өбүгэлэрбит олохторун санаан, кинилэр курдук олорон көрөбүт. Бу хортуон көмүлүөктээхпит, талах олоппостордоохпут, үс мас күрүөлээхпит. Урукку үһүйээннэри кэпсиибит”, -- дии-дии иитээччи долбуурга миигин сиэтэн илдьэр. Арай, манна эмиэ сахалыы уруһуйдаммыт пазллар хоруопкалара, кубиктара сыталлар. Дьэ, кырдьык, киһини үлүһүтэр дьарыктаах оҕо саада эбит диэн испэр сөҕө эрэ саныыбын.

 

“Кэрэчээнэ” оҕо саадыттан тахсан баран, биһиги остуоруйа дойдутун аанын өҥөйө сылдьыбыт курдук сананныбыт. Ол курдук, биир халыыпка эппиэттээбэт, олус интэриэһинэй бииртэн-биир үчүгэй дьарыктаах оҕо саада буоларын биллибит.

Ирина Романова хаартыскаҕа түһэриилэрэ